W świecie zdominowanym przez komputery i nowoczesne media słychać coraz wyraźniej głosy, że tradycyjne książki i gazety drukowane odejdą do lamusa. W nie wiadomo jak odległej przyszłości gazety i książki będą docierać do odbiorców w formie cyfrowej, za pośrednictwem Internetu, na elektronicznym papierze, który można ze sobą wszędzie zabrać. Bezprzewodowe czytniki do e-książek mogące pomieścić tysiące stron są już dostępne na rynku. Jednak mimo iż w kolejnych latach przewiduje się zdecydowany wzrost znaczenia papieru elektronicznego, los tradycyjnych książek nie jest jeszcze przesądzony.
Wynaleziony przed sześciuset laty przez Gutenberga druk umożliwił wielopłaszczyznowy rozwój nauk i rozpowszechnianie wiedzy. Minęło wiele lat zanim druk zyskał miano medium masowego i przez wiele lat książki pozostawały również poza zasięgiem niewidomych – zmieniło się to dopiero, gdy Louis Braille z Francji, który wyniku wypadku oślepł w dzieciństwie, wymyślił specjalny alfabet, oparty na wojskowym systemie umożliwiającym odczytywanie rozkazów bez użycia światła*. Miało to miejsce w połowie XIX wieku. Poniżej wyjaśnimy, jak w przeszłości powstawały i nadal powstają książki dla niewidomych w Deutsche Zentralbücherei für Blinde zu Leipzig (DZB).
Pierwsze książki alfabetem Braille’a wykonywano ręcznie z użyciem rysika – punkty nanoszone były jak w lustrzanym odbiciu. Wynalezienie drukującej punktowo maszyny arkuszowej umożliwiło masowe rozpowszechnianie literatury dla niewidomych – łatwiej można było poprawiać ewentualne błędy, które powstawały podczas produkcji. Do produkcji książek w dużych nakładach wykorzystywano matryce, z których można było uzyskać wiele kopii – zrobione one były z ocynkowanej blachy, aluminium bądź PCV. Maszyna wykonywała na matrycy wgniecenia, które później odbijano na odwrotnej stronie arkuszy. Pojedyncze strony były później łączone w książki.

Obecnie cały proces produkcji książek dla niewidomych został uproszczony dzięki technologiom komputerowym. Pierwszym etapem jest właściwe przygotowanie layoutu – książka zyskuje swoją zewnętrzną formę; określa ona sposób przedstawienia poszczególnych treści, tabel, grafik, obrazów, które muszą przyjąć unikatową formę tekstową.
Obrazy charakteryzują się zróżnicowaną fakturą – dzięki możliwościom funkcjonujących obecnie na rynku maszyn drukujących powstają ciekawe powierzchnie, co osiąga się nie tylko poprzez drukowanie, ale także przy użyciu materiałów uszlachetniających, np. folii.
Po ustaleniu wszelkich szczegółów książka może zostać przekonwertowana na alfabet Braille’a – specjalny program komputerowy zamienia poszczególne litery na odpowiednie znaki. Po zakończeniu tego procesu książka oddawana jest do korekty. Tekst drukowany jest na papierze – nowoczesne urządzenia drukujące nie potrzebują matrycy, punkty nadrukowywane są bezpośrednio na papierze. Wydruki próbne oddawane są do korekty zarówno redaktorowi widzącemu, jak i niewidomemu. Prawidłowe skorygowanie tekstu jest szczególnie istotne w przypadku książek naukowych – terminologia specjalistyczna musi być każdorazowo przeliterowana. Po zakończeniu i wprowadzeniu korekty nakład książki może zostać wydrukowany. Wnętrze stanowią białe arkusze, na których nanoszone są treści w brajlu – na okładkach znajdują się m.in. tytuł, imię i nazwisko autora wydrukowane zarówno tradycyjnie, jak i brajlem.
Dla ludzi niewidomych i słabowidzących książki stanowią istotne źródło o otaczającym ich świecie – są one dla nich również swoistym doświadczeniem zmysłowym.
opr. JS na podst. G. Schulze, T. Kahlisch, Wie entsteht ein Braille-Buch, http://www.kahlisch.de/de/veroeffentlichungen/artikel-in-zeitschriften/wie-entsteht-ein-braille-buch

* Podstawą, z której wyprowadza się cały system Braille'a jest sześciopunkt nazywany znakiem tworzącym. System składa się ze znaków będących kombinacją sześciu wypukłych punktów ułożonych w dwóch kolumnach po trzy punkty w każdej. Lewa kolumna zawiera umownie oznaczone punkty: 1,2,3, zaś prawą stanowią punkty: 4,5,6. Wzajemna kombinacja i rozmieszczenie punktów daje możliwość uzyskania 64 znaków. W brajlu można zapisać wszystko. Istnieje opracowana matematyczna, chemiczna, fizyczna, muzyczna notacja brajlowska. I Międzynarodowy Kongres w Sprawie Ociemniałych w Wiedniu w 1873 r., Międzynarodowy Kongres Nauczycieli Szkolnictwa Specjalnego w Paryżu w 1878 r., Kongres w Sprawie Ociemniałych w Berlinie w 1879, przyniosły ostateczną decyzję uznania w Europie oryginalnej wersji systemu L. Braille'a. Polska adaptacja systemu opracowana przez Elżbietę Różę Czacką i Teresę Landy została oficjalnie przyjęta dekretem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 25.05.1934 r. (przyp. red., http://www.braille.pl/index.php?body=system)